Nasurok sangagasut a tawen  ti panagtalinaed ti makadadael nga operasyon dagiti dadakkel a kompanya ti minas iti ili tayo nga Itogon. Gapu iti agtultuloy a kinagamrud dagitoy a kumpanya ti minas maib – ibus metten ti nabatbati pay a kinabaknang a para koma iti agdama ken sumaruno pay a kapututan.

Ti Benguet Corporation (BC) maysa a kabayagan a kompanya ti minas a mang-tagtagikua ti sumurok-kumurang kuarenta porsiento (40%) ti kadagaan ti Itogon ket awanan bain a mangkarus ti nabatbati a pillar ken babassit a raya ti naba. Nayon na pay plano daytoy a sublien ti rugit a tailings nga inbelleng na tapno makaala pay ti adu a ganansia babaen iti BC- Gold recovery Project na kadagiti tailings dam a (Phase I, 2,3 ken 4).  Imbes nga isimpa ken tarimaan dagitoy karaman  dagiti dinadael na  gapu ti makadadael a panag-usok ken open pit na, saan ta mas pay nga agparnuay manen daytoy iti didigra kadagiti komunidad a maayusan ti karayan Ambalanga ken Agno a pakairamanan ti Poblacion Itogon nga ayan ti rumangrang-ay a resorts a pangkabigan dagiti umili. Gapu iti adu a basol ken panaglabsing ti BC iti karbengan dagiti umili ken panangdadael na iti aglawlaw  ken pangkabiagan rumbeng laeng a waswasen ti amin ti mining claims na, ken maisubli dagitoy kadagiti pudno a claimants.

Maysa met laeng ti Philex Mines nga addaan iti nabayag nga operasyon dumanun daytoy iti dandani sisenta a tawen (60 yrs) ti operasyon na iti barangay Ampucao ken iti munisipyo ti Tuba. Tuso ken managallilaw daytoy a kumpanya agpampamarang a modelo daytoy ti responsible a miner tapno ilemmeng na ti pudno a galad ti makadadael nga operasyon na. Maysa a pakakitaan ti panagbettak ti amin a tailings dam daytoy manipud 80’s inggana iti agdama. Kas ti kasla naigagara a panangibulos na ti Tailings Pond no. 3 (TP3) idi Aug. 1, 2011. Gapu iti daytoy ket naurnong ti adu a tailings na iti Balog Creek ken karayan Agno nu sadinno a pinagbalin daytoy a catch basin ti San Roque dam.  Imbes nga ipasardeng koman ti MGB – DENR ti panakausar manen daytoy a tailings dam ket mas pay inikkan na ti Philex iti permiso nga usaren ken ituloy ti operasyon daytoy kalpasan a maawat na ti bayad a multa ti kumpanya. Gapu iti daytoy ket mas adu manen a banbantay, karayan ken aglawlaw ti maisakripisyo gapu ti operasyon na. kagiddan na met daytoy ti panang-allilaw na kadagiti nainsigudan nga umili tapno agpalawa pay ti operasyon na.

Ada met dagiti kompanya ti minas a mangpatalaw kadagiti umili kas iti Goldcreek Mining iti Peralejo group a mangibagbaga a patented mining claim na kano ti agarup 62 ektarya manipud pay kanu idi 1937 iti paset ti Gold Creek, Midas, Ducot ken Garrison iti barangay Ucab, Itogon. Nasurok dua a tawen ti panagbarikada dagiti umili. Gapu iti daytoy a takder ken panangsalaknib iti komunidad ket naidarum dagiti lideres ti umili. Ti Peralejo group ket dua met a tawen nga ipapilit na ti operasyon daytoy ken nangibaon pay iti adu nga armado a security na.

Ti Sangilo Mines Resources ket agsubli metten iti opersyon na. Ur-urayen na laeng ti panaka-aprobar ti Mineral Production Sharing Agreement (MPSA) application na a masarakan iti barangay Poblacion ken Ampucao no sadinno nga adu pay ti madadael, maapekataran ken mapalisi iti daytoy nga operasyon na. Iti agdama ket adu pay dagiti naka pila nga aplikasyon ti minas naiyaplag iti munisipyo ti Itogon kas iti Korean Mining and Aggregates, Wongbi Mining iti Gold creek, Tiger Resources ken dadduma pay.

Iti agdama ket saan laeng a minas ti umay a mang – agaw ti daga ken kinabaknang tayo. Iraman tayo met a kitaen dagiti dadduma pay a proyekto kas ti plano nga energy project iti Dalupirip, geothermal iti Acupan ken dadduma pay a mini hydro kadagit karayan tayo. No adda man maited daytoy a pagsayaatan mas dadakkel ti epekto na daytoy kadatayo ken sumaruno a kapututan gaputa maawan ti tenggel tayo iti bukod a daga.

Iti benneg ti small scale mining ado met dagiti rumsua a pakaseknan dagiti umili. Kangrunaan na, dagiti ahensiya ti estado a rumbeng a mangsalwad iti karbengan tayo kas nainsigudan nga umili ken ti aglawlaw ket agtaltalinaed da nga inutil ken kakunniber  dagitoy a gamrud a kompanya kas iti National Commission on Indigenous People (NCIP) ken ti Department of Environment and Natural Resources (DENR). Kabayatan met a pakaruen pay daytoy dagiti saan a makaumili a linlinteg kas iti Mining Act of 1995, Small Scale Mining Act, ken daduma pay a paglintegan a mainaeg kadagitoy.

Kakailian! Nu intay buyaen ken palubusan dagitoy nga adu a proyekto.  Maawan ken mapunas ti ili gaputa ti mismo a lugar tayo ket maagaw kadatayo. Intayo ngarud agkaykaysa ken  agtignay! Gun-oden ken dawaten dagiti sumaganad:

Ituloy a papigsaen ti panangsupyat kadagitoy a makdadael a proyekto, barikadaan dagitoy no kasapulan.

  • Irupir ken takderan ti kalintegan tayo iti tinawid a daga , biag ken kinabaknang salakniban
  • Tubngaren dagiti dagiti linlinteg ti estado a saan a makaumili kas ti PMA of 1995 ken itandudo ti singasing a linteg a Peoples mining bill, babalawen dagiti inutil nga ahensiya ti gobyerno nga saan nga agserbi iti umili. Issera wenno abolish ti NCIP!
  • Singeren ken pagbayaden dagiti kompanya a nga agtaktakaw ken agnumnumar iti kinabaknang iti ili kas iti Philex
  • Takderan ken itandudo ti nainsigudan ken makaumili a panag SSM. Isardeng ti makadadael a pamay-an.
  • Suportaran dagiti programa a makaumili. Itandudo ti sustenable a programa iti agrikultura ti LGU ti ##