Mines Safety Week ti Kapitalista a Panagminas: Ennem a Pullo ket Maysa a Tawen a  Panangallilaw, Panag–ulbod ken Panangitandudo iti Makadadael a Panagminas!

Ita a maikadua a lawas ti Nobyembre  2014 ti panakaisayangkat iti agsasaruno nga aktibidad ti Philippine Mine Safety and Environmental Association (PMSEA) ken ti Mines and Geosciences Bureau (MGB) para kano iti tinawen a selebrasyon daytoy iti Mining Safety Week ditoy syudad ti Baguio. Daytoy a tinawen nga aktibidad ti PMSEA ken MGB ket maysa a pamay – an tapno kaluban, ilemmeng ken panag – ulbod da iti pudno a kagagalad ken rupa ti makadadael a panagminas iti intero a pagilian.

Iti nabayag a pakaistoryaan ti panagminas ken kapadasan dagiti umili iti rehiyun mainaig iti makadadael nga operasyon iti kumpanya ti minas. Awan ti naganab ken nagon – od dagitoy a pagsayaatan nudiket didgra ti epekto na daytoy kadagiti umili ken komunidad. No met iti benneg ti pangdur – as nasurok sangagasut a tawen ti kaatiddog ti panawen ken inggana ita ket agtultuloy latta ti panagtakaw ken panangipanaw da iti mineral a kinabaknang ti daga a para koma  kadagiti umili. Naipanaw dagiti balitok, gambang ken dadduma pay a minerals a saan a nausar para iti panagpadur-as ti industriya ti pagilian. Kasukat na met daytoy ti adu a didigra , napatad dagiti bantay nasabidongan dagiti karayan, nadadael dagiti komunidad, biag ken pagbiagan karaman na pay ti pannakaagaw ti ansestral a daga dagiti nainsigudan nga umili kadagiti ayan ti naipasdekan dagitoy a pagminasan.

Maysa a pakabuyaan ti agtultuloy a pannakadadael ti aglawlaw, bantay, karayan, biag ken pangkabiagan. Ket ti makadadael nga operasyon ti Bengut Corporation, Philex ken Lepanto Mines no sadinno nga addaan dagitoy iti nabayag ken attidog a listaan ti panaglabsing iti karbengan dagiti umili ken panangdadael iti aglawlaw gapu iti makadadael a pamay – an ti operasyon da. Dagitoy a dadakkel a kumpanya ti minas ti gapuanan ti pannakadadael ti dua a kangrunaan a karayan ditoy rehiyun ti karayan Abra ken Agno.

Idi Agosto 1, 2012 binumtak ti tailings dam ti Philex Mines nga addaan operasyon iti munisipyo ti Itogon ken Tuba no sadinno a naibelleng  ti nasurok 20 million metric tonelada a sedimentation (segun daytoy iti datos ti DENR) iti Balog Creek ken karayan Agno. Iti pakaistoryaan ti mines spill ken didigra ti panagminas daytoyen ti maysa kadagiti kadadawelan a napasamak iti Pilipinas.  Inggana ita ket agtaltalinaed nga awan ti ania man a mabiag a lames iti Balog creek ken nakadeposito met ti tailings iti karayan Agno. Numan pay nakabayad iti multa ti Philex Mines nga inkeddeng ti MGB – DENR, saan nga umanay daytoy kasukat ti naperdi na kurang pay daytoy kumpara iti dinadael ken mininas na. Saan met laeng koma nga agbalin a lisensya na daytoy tapno maisubli manen ti operasyon na a saan na pay a nalpas ti rehabilitasyon ti dinadael na. Isunga palpak met laeng ti MGB iti panangited na iti pammalubos iti Philex tapno ituloy na manen ti operasyon na. Daytoy a pasamak ti pakakitaan no sadinno a makita tayo a ti ahensiya a mangsalwad koma iti aglawlaw ket kakunniber dagiti kumpanya ti minas tapno madadael ken maala amin a nababaknang a mineral kadagiti ansestral a daga tayo.

Maysa met laeng a pakabuyaan ti makadadael a panagminas ti munisipyo ti Mankayan no sadinno nga agtultuloy a lumlumned dagiti komunidad gapu iti nabayag a tawen a panagminas ti Lepanto. Makita ti soil subsidence iti Poblacion ken iti dadduma a barangays na. Ti komunidad ti Colalo ket nakapadas iti ground sinking. No sadinno a limnek ti maysa a pasdek ti eskwelaan ken pannakatay ti maysa  a Pablo Gomez a saanen a  nabirukan ti bangkay na inggana ita. Adu met laeng a balay ti nagsisikig ken mabetbettak ti diding ken datar da gapu iti panaglennek ti daga. Daytoy a kapadasan ti mangipakita a no sadinno ti ayan ti operasyon ti minas ket kasla tanem daytoy nga ania man nga oras ket alun – unen na ti umili.

Maysa met laeng a basol ti Lepanto iti nabayag nga operasyon daytoy ti pannakadadael ti Karayan Abra manipud Mankayan, Abra inggana Ilocos Sur. Adu a pagtalonan ti naperdi ken saanen a mabalin a matalon gapu iti sedimentasyon. Saan met a mabalin a mausar ti danum a maggapu iti karayan para agrikultura gapu iti makasabidong nga agas nga aggapo iti tailings dam ken planta daytoy. Iti panagadal nga insayangkat ti STARM iti laeng Cervantes ken Quirino, Ilocos Sur ket nasurok 400 nga ektarya ti kataltalunan ti nadadael a nagresulta iti million a pukaw para kadagiti mannalon iti tinawen.

Iti met benneg ti mangmangged agtultuloy a magungundawayan dagitoy ken saan a marespeto ti karbengan da. Adu a kaso ti aksidente iti uneg ti pagminasan, saan a nainkalintegan a pannagidarum iti ore high grading wenno panagtakaw ti naba, panakaikkat ken suspendi. Maburak dagiti unyon ken saan nga ited ti kumpanya ti nainkalintegan ken umno a dawat da no saan da nga ipinget daytoy babaen iti strike ken militante a panagtignay kas ti kapadasan ti mangmagged ti Lepanto idi 2003 ken 2005.

Adu met laeng dagiti naabandona a pagminasan nga awan pulos naiyaramid a rehabilitasyon pinanawan laeng daytoy dagiti kumpanya kalpasan a maala da ti mineral kadagitoy. Awan ti ania man nga addang nga insayangkat ti MGB tapno matarimaan dagitoy. Inkarigatan dagiti umili a biagan manen ti agrikultura a pangkabiagan kadagitoy kas idiay Bonneng mines ken Sto nino mines ngem iti agdama ket mapangpangtaan manen a madadael dagitoy gapu iti plano a panagsubli ti operasyon minas.

Dagitoy a pasamak ken kapadasan ti mabalin a lumawa ken kumaro pay no saan a malappedan ken masupyat dagiti agdama nga operasyon ken nakaaplag nga aplikasyon ti minas iti intero a rehiyun Kordilyera. Iti agdama adu ken agrurutap nga aplikasyon ti adda iti rehiyun a mangsakop iti ennem a pullo a porsiento (66%) ti kadagaan daytoy. Maniramaan ti panagserrek dagiti ganganaet a kumpanya ti minas manipud US, Canada, Australia, UK ken dadduma pay. Ipilpilit dagitoy kadua da dagiti lokal a partner da ti eksplorasyon uray pay madi ti umili. Adu a pananglabsing iti proseso ti FPIC ti mapaspasamak iti komunidad ken pangta iti biag dagiti lideres ken umili.

Segun iti maysa a pagsasao “Ti daga ken kinabaknang daytoy ket saan tayo a tinawid nudiket binulod tayo daytoy kadagiti annak ken sumarsaruno a kapututan tayo” ngarud rumbeng laeng nga aywanan ken salakniban daytoy. Supyaten ti makadadael ken kapitalista a panagminas! Ibasura ti Philippine mining act of 1995! Itandudo ti Peoples Mining act of 2013 wenno HB 171!

Reference:

Santos Mero

Deputy Secretary General

Cordillera Peoples Alliance